विदेशमा रहेबसेका नेपाली वन्धुहरू, स्वदेशमाभन्दा विदेशमा धेरै महत्व र आकर्षण पाएको श्री पशुपतिनाथको मन्दीरबारे विदेशीले सोधे भने तपाईँ के बताउनु हुन्छ ? यो अप्ठ्यारो तपाईँलाई नपरोस् भन्ने उद्देश्यले यो आलेख प्रस्तुत छ ।
नेपालका श्री पशुपतिनाथ चारधामका पनि शीर तीर्थ भएको हुनाले भारतका चारै धामको तीर्थाटन गरे पनि पशुपतिनाथको दर्शन नगरेसम्म त्यस्तो तीर्थाटन अधुरो र अपूरो मानिन्छ । त्यसैले चारधाममध्ये पशुपतिनाथको महत्व सर्वाधिक रहेको छ ।
पशुपतिनाथ विश्वभरिका हिन्दुहरूको धार्मिक आस्थाको केन्द्रमात्र नभएर हजारौँ मानिसले गुजाराको बाटो पाएको आर्थिक केन्द्र हो । त्यहाँ एउटा माग्नेले पनि महिनाभरिमा दशौँ हजार रुपैयाँ, चामल आदि बनाउँछ । भट्ट, भण्डारी, अन्य पूजारी, फलपूmल, रुद्राक्ष, देवीदेवताका मूर्ती, माला आदिका ब्यापारीहरू, रेष्टुराँवाला, झाडु–बडारु, लास सद्गति गराइदिने ब्राम्हणहरू, साधु–सन्त, भिखारी गरेर त्यहाँ हजारौँले आफ्नो जीवन चलाएका छन् । पशुपतिनाथ युनेस्कोले विश्व सम्पदा सूचिमा सूचीकृत गरेको अद्वितीय धार्मिक–सांस्कृतिक संग्रहालय हो । शिवरात्री, तीज र बालाचतुर्दशीमा त एकै दिन सात लाखसम्म भक्तजनको ओइरो लाग्ने गरेको छ ।
इस्वी संवत ४०० तिर अस्तित्वमा आएको भनिएको यो मन्दिर एशिया महादेशकै पुरानो मन्दिरमध्येमा पर्छ । हालको मन्दिर सत्रौ शताब्दीमा राजा भूपतिन्द्र मल्लले बनाएका हुन् । त्यो बेलादेखि ३५० वर्षयता आजसम्म दक्षिण भारतका भट्ट पूजारीहरूले सूनको गजुर र चाँदीका पाताको भित्तो भएको यस मन्दिरको मूल पूजा गर्दैआएका छन् । केरला राज्यका नम्बुदिरी ब्राम्हणहरूलाई आदि शंकराचार्यका प्रयासमा पशुपतिनाथको पूजा सञ्चालनमा लगाइएको इतिहास पनि छ ।
आजको रुपको पशुपतिनाथभन्दा पहिलेको आदि पशुपतिनाथका पालामा जंगलै जंगल भएको एक स्थानमा चर्न आएको एक गाईले आफ्ना थुनबाट सँधै दूध निकालेर धारा चढाउने गरेको गौ–प्रसङ्ग छ । गोपालराज वंशावलीअनुसार लिच्छवी राजा सुपुष्पदेवले इश्वी ७५३ मा यो मन्दिर बनाएका थिए भन्ने लिच्छबी प्रसङ्ग पशुपतिनाथसँग गाँसिएको छ । अर्को प्रसंगअनुसार सुपुष्पदेवभन्दा पहिले नै यो मन्दिर इस्वी १०९९ देखि ११२६ का बीच निर्माण गरिएको पनि भनिन्छ ।
पशुपतिनाथको सम्पत्ती :
पशुपतिनाथको सम्पत्तीबारे एकमुष्ट अभिलेख त छैन, यसको खर्बौँको सम्पत्ती छ भन्नेमा पनि विवाद छैन । २०४४ सालमा स्थापित पशुपति क्षेत्र विकास कोषका नाममा ७ सय ५७ रोपनी जग्गा र उसको मातहत कार्यालयको नाममा ४ हजार ४ सय १३ रोपनी जग्गा छ । कोषले बसोबास गराएको १ सय ३० रोपनी जग्गा बाहेक अरू जग्गाको सदुपयोग हुनसकेको छैन । नागरिक उड्ड्यन प्राधिकरण र गल्फ क्लबले उपयोग गरेको १ हजार ४ सय रोपनी जग्गा पनि पशुपतिनाथकै हो । तर यसमा मोही लागेको छ । अत्यन्त नगण्य र हास्यास्पद दरको कुत रहेको हुनाले उक्त जग्गा सित्तैैजस्तो उपभोग भइरहेको छ । सूचना विभाग र तिलगंगा आँखा अस्पतालले उपयोग गरेका सयौँ रोपनी जग्गा पनि पशुपतिनाथकै हो ।
पशुपति क्षेत्रका २ सय ५१ वटा राजगुठी छन् र ती मध्ये १ सय १५ को मन्दिरसँग प्रत्यक्ष तालुक र सरोकार राखेका छन् । १ सय ३६ गुठीले पशुपतिनाथको धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक कार्यसँग सरोकार राखेका छन् । राजगुठीले त्यस क्षेत्रमा ४ सय ९३ वटा जात्रा चलाउँछ । पशुपतिनाथ भण्डार, अमालकोट कचहरी र जयबागेश्वरीले ९५ वटा जात्रा चलाउँछन् । तर पशुपतिनाथका गुठीहरूको विवरण र अभिलेख भने कतै पाइँदैन । राजगुठीमा जम्मा रहेको १ अर्ब ५० करोड रुपैयाँभन्दा बढीको अक्षय कोषले सबै राजगुठीहरूको अक्षयकोषमा रहेको रकम ठूलै होलाजस्तो छ । पशुपतिनाथका गुठी जग्गाबाट भएको आयस्तामा मुद्दती खातामा ७ करोडजति रकम रहेको छ ।
भक्तजनले चढाएको रकमबाट सुन खरिद गरेर मन्दिरको माथिल्लो तलाको मूल ढुकटीमा राख्ने गरिन्छ र अन्य धातुका सामग्रीहरू मन्दिरको दक्षिणतिर रहेको ‘बम्बै ढुकुटी’ मा राखिन्छ । तर २०१८ सालभन्दा अगाडि भक्तजनले चढाएको भेटीको कुनै अभिलेख छैन ।
पशुपति क्षेत्र विकास कोषले २०१८ सालदेखि आजसम्म मूल ढुकुटीमा जम्मा हुन आएको सूनचाँदी र बम्बै ढुकुटीमा २०५५ सालदेखि दाखिला भएको तामा, पित्तल, काँस, स्टिल र ढलौटको तौलसहितको सूची सार्वजनिक गरेको छ । मूल ढुकुटीमा ३० करोडभन्दा बढीको सूनचाँदी र करिब १ करोड रुपैयाँ बराबरका धातुहरू छन् । धेरै सामान भएको र ठाउँ साँघुरो भएको हुनाले अब जम्मा हुने धातुको लागि राख्ने समस्या भएको बताइन्छ । पशुपति क्षेत्र विकास कोषमा जग्गाका अतिरिक्त पर्यटक शुल्क, दान, विशेष पूजा र भेटीघाटीबाट करोडौँको आम्दानी प्राप्त हुनेगरेको छ । यस्तो रकम वर्षमा १५ करोड रुपैयाँसम्म हुनसक्छ ।
तिरुपति बालाजी
‘तिरुमल वेंकटेश्वर मन्दिर’ भनिने भारतको तिरुपति बालाजी (भगवान विष्णु) मन्दिर विश्वकै सबभन्दा धनाढ्य मन्दीर हो । आन्ध्रप्रदेशको चित्तोर जिल्लाको तिरुपतिमा पर्ने यो मन्दिर हैदरावादबाट ६ सय किलोमिटर र चेन्नईबाट १३८ कि.मि. टाढा रहेको छ । यस मन्दिरमा दैनिक ५० हजारदेखि १ लाख भक्तले दर्शन गर्छन् । मन्दिरमा ६ वटा कालमा पूजा आराधना हुनेगर्छ— उषाकाल आराधना, प्रातकाल आराधना, मध्यान्हिका आराधना, अपरान्ह आराधना, सन्ध्याकाल आराधना र अर्धरात्री आराधना ।
मन्दिरमा मूख्य ‘बेरम’ अर्थात देवताका मूर्ती छन्— ध्रुब बेरम वा मूलाविराट, कौतुक बेरम अथवा भोग श्रीनिवास, स्नापन बेरम अर्थात उग्र श्रीनिवास, उत्सब बेरम, बली बेरम अर्थात कोलुभु श्रीनिवास ।
तामील भाषामा ‘श्री’ लाई ‘तिरू’ भनिन्छ । ‘तिरू’ वा ‘श्री’को अर्थ लक्ष्मी हो । यसर्थ ‘तिरूपति’ भन्नाले लक्ष्मीपति वा विष्णु हो । तिरूपति मन्दिरमा भक्तले चढाएका गहनामात्र ९ टन छन् । सन् २०१३ मा यसको वार्षिक आम्दानी भा.रू. ६ सय ५० करोड पाइयो । सोही वर्ष भक्तजनले चढाएको ६४ हजार ७ सय ६० किलोग्राम कपाल बिक्रीबाट मात्र मन्दिरले भा.रू. १०७ करोड आम्दानी गरेछ । २०१२ को भन्दा ०१३ को कपाल बिक्री आम्दानी कम हो रे । यो मन्दिरबाट ठेकेदारहरूले करोडौँ रुपैयाँको ट्रकका ट्रक तुलसी लगेर आयुर्वेद कम्पनीहरूलाई बेच्छन् । सिंहदरबार वैद्यखानाले तुलसी चिया बनाउने क्रममा देशभित्रकै सीमित आपूर्तिले नपुगेर तिरुपति बालाजीमा चढाएर सेलाएको तुलसी ट्रकका ट्रक ल्याउने गरेका थिए चन्द्रमणि गौतम
लेखकबाट अरु
2. गोर्खाली नभए कसरी चल्छ भारतीय सेना ? भारतीय पत्रकारले जे देखे
3. वायु प्रदुषणको असर : सखाप हुँदैछ हाम्रो पर्यावरण, एक सनसनीपूर्ण खुलासा !
4. के कांग्रेसले दिशा गुमाएकै हो ?
5. चर्चित नेपालीहरुको रोचक साइनो : को कसको के नाता पर्छ ?
6. निर्जीव हुँदै संविधानका काला अक्षर, कसले भर्ने प्राण ?
7. राजा वीरेन्द्र र ज्ञानेन्द्रसँग किसुनजीका ऐतिहासिक संवाद
8. सत्ताधारी र प्रतिपक्षको ‘डबल स्ट्याण्डर्ड प्रवृति’, साना दलको आफ्नै दाउ
9. ‘लोकतन्त्र’को रक्षाकवच भिरेर राष्ट्रियतामाथि प्रहार ! लोकतान्त्रिक गणतन्त्र कि बहुदलीय पञ्चायत !
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
प्रतिक्रिया