काठमाडौं  । नेपाली समाजमा सुनलाई सुखको गहना र दुःखको खजाना भन्ने भनाइ धेरै पुरानो हो । यसको अर्थ, मानिसहरू खुसीको समयमा सुनलाई गहनाका रूपमा प्रयोग गर्छन् भने कठिन परिस्थिति आएको बेला त्यही सुन बेचेर समस्या समाधान गर्छन् । यही कारणले गर्दा नेपाली समाजमा सुनलाई केवल गहनाको रूपमा मात्र नभई जीवनको संकट व्यवस्थापन गर्ने साधनको रूपमा पनि लिने गरिएको छ । 

नेपालमा सबै वर्गका मानिसहरू छन् । ती सबै वर्गका मानिसले जति सक्छन् आफ्नो क्षमताअनुसार सुनचाँदीका गरगहना बनाउने गर्छन् । गहना बनाउने मात्रै नभई भविष्यमा आवश्यक परेको खण्डमा बेचेर काम टार्ने सोचसमेत बनाएका हुन्छन् । किनभने सुन कागजी प्रमाणपत्र हो, यसलाई जसले पनि जति बेला पनि किनबेच गर्न सक्छ । सुनले आपतकालीन अवस्थामा नगदबराबरको काम गर्छ ।

अहिले मात्र नभएर सुनको महत्वलाई प्राचीन ग्रन्थ वेदमा समेत उल्लेख गरेको भेटिन्छ । विज्ञानले पनि देखाउँछ कि सुन सूर्य र अग्निका शक्तिशाली प्रतिक्रियाबाट बनेको विशेष धातु हो, जुन सजिलै प्राप्त गर्न सकिँदैन । यही कारणले सुनलाई बहुमूल्य धातु पनि भनिन्छ ।

नेपालमा पछिल्लो समय सुन–चाँदीको मूल्य लगातार उकालो लागिरहेको छ । सुनको मूल्य दैनिक रूपमै उकालो लाग्दा उपभोक्ता मात्र नभएर व्यापारी र लगानीकर्तासमेत प्रभावित भएका छन् । सुनचाँदीको मूल्यमा पनि निरन्तर वृद्धिको क्रम देखिएको छ । यसले नेपाली बजारमा सुन–चाँदी खरिद गर्ने उपभोक्ता, लगानीकर्ता र आभूषण व्यवसायी सबैलाई प्रत्यक्ष असर पारिरहेको छ ।

हामीले मात्र नभएर विश्व बजारमा सुनलाई लगानीकर्ताले सधैँ सुरक्षित सम्पत्तिको रूपमा हेर्ने गर्छन् । यही सुरक्षित सम्पत्ति वा बहुमूल्यवान धातुको मूल्य हालका दिनमा लगातार बढिरहेको छ । गत सातामात्रै सुनले दिनहुँ नयाँ रेकर्ड तोड्दै गएको थियो । यस साताको पहिलो दिन अर्थात् भाद्र २२ गते सुनको मूल्य पुनः बढेर तोलामै २ लाख १२ हजार रुपैयाँ पुगेको छ ।  

सुनचाँदीको मूल्य बढ्नुको मुख्य कारण  

अहिले विश्व अर्थतन्त्रमा बढ्दो अनिश्चितता, भू–राजनीतिक तनाव र अमेरिकी अर्थतन्त्रसँग जोडिएका वित्तीय नीतिहरूले सुनको माग अन्तर्राष्ट्रियस्तरमै बढाएको छ । यसमा अमेरिका र चीनबिचको व्यापारिक तथा राजनीतिक तनाव, अमेरिकी फेडरल रिजर्भको ब्याजदर नीति, युरोप र मध्यपूर्वमा बढ्दो अस्थिरता मुख्य कारण रहेका छन् । यी कारणहरूले गर्दा लगानीकर्तालाई अन्यत्र भन्दा सुनमा लगानी गर्नु सुरक्षित महसुस भएको छ र आकर्षित गरिरहेको छ । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमै सुन महँगो भएपछि नेपालमा समेत यसको प्रत्यक्ष असर परेको हो ।

विश्वभरि सुन मात्र एउटा त्यस्तो वस्तु हो जसलाई लगानीकर्ताले सबैभन्दा भरपर्दो र सुरक्षित सम्पत्तिका रूपमा हेर्ने गर्छन् । किनभने आर्थिक अनिश्चितता वा बजारको ठूलो उतारचढावमा पनि सुनले मूल्य सुरक्षित गर्ने गर्छ ।

आर्थिक अनिश्चितताको समयमा लगानीकर्ताहरूका लागि यो बहुमूल्य धातु सुनलाई सुरक्षित सम्पत्तिको रूपमा हेरिन्छ र यस वर्षको सुरुमा अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले व्यापक शुल्क घोषणा गरेपछि यसको मूल्य बढेको थियो । जसले विश्वव्यापी व्यापारलाई उथलपुथल पारेको छ । 

हाल रुस–युक्रेन युद्ध चलिरहेको छ, जसको प्रभावले गर्दा विश्वमा राजनीतिक तनाव र व्यापार विवाद बढिरहेको छ । जसले गर्दा लगानीकर्ताहरूले आफ्नो लगानी सुरक्षित गर्न सुनमा लगानी गरिरहेका छन् । यसकारण पनि सुनको मागसँगै मूल्यमा पनि वृद्धि भइरहेको छ ।

मुद्रास्फीतिबाट बच्नका लागि लगानीकर्ताले सुनमा लगानी गर्न थाल्छन् र सुनको मूल्य बढेको देखिन्छ ………

ट्रम्पले मेक्सिको, क्यानडा र चीनमाथि नयाँ कर लगाएको र विश्वभरको सेयर बजारमा गिरावट देखिएको छ । ट्रम्पको यो कडा कदमले विश्वमा व्यापार युद्ध हुने सम्भावना बढाउँदै छ । उच्च शुल्कले आपूर्ति बिगार्छ, उत्पादन महँगो बनाउँछ र उपभोक्ताले बढी मूल्य तिर्नुपर्ने हुन्छ । यही कारणले विश्वव्यापी रूपमा मुद्रास्फीति बढ्ने डर हुन्छ । जसले गर्दा मुद्रास्फीतिबाट बच्नका लागि लगानीकर्ताले सुनमा लगानी गर्न थाल्छन् र सुनको मूल्य बढेको देखिन्छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सुनको अवस्था

हाल अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सुन प्रतिऔंस करिब २ हजार ५ सय अमेरिकी डलरमा कारोबार भइरहेको छ, जुन विगत एक वर्षको उच्च मूल्य मानिन्छ । विश्लेषकहरूले यसलाई ‘सेफ हेभेन डिमान्ड‘ अर्थात् अनिश्चितताको समयमा सुरक्षित लगानीतर्फको आकर्षणको नतिजा भनेका छन् । चाँदी पनि औद्योगिक मागसँगै बढ्दो छ ।

नेपाली बजारमा असर

नेपालमा सुनको मूल्य बढ्दा आभूषण खरिद गर्ने सामान्य जनताले बढी मूल्य तिर्नुपर्ने हुन्छ । विवाह, पूजाआजा वा सामाजिक अवसरका लागि सुन किन्ने परम्परा भएकाले धेरै परिवारलाई आर्थिक दबाब परेको छ । अर्कोतर्फ, सुनमा लगानी गर्ने उच्च आयवर्ग भने यसलाई पुँजी सुरक्षित राख्ने माध्यमका रूपमा प्रयोग गरिरहेका छन् । सुन व्यवसाय गर्ने पसल र ज्वेलर्सहरूले कारोबारमा गिरावट भएको गुनासो गरेका छन्, किनकि खरिदकर्ताको संख्या घटिरहेको छ ।

नेपाली पैसाको अवमूल्यन, अमेरिकी डलरको मूल्य बढ्नु र सरकारले सुन किन्दा थपेको विलासिता शुल्कले समेत मूल्य बढाएको छ….

नेपाली बजारमा सुनको मूल्य बढ्नुमा स्थानीय कारकहरू पनि रहेका छन् । नेपाली पैसाको अवमूल्यन, अमेरिकी डलरको मूल्य बढ्नु र सरकारले सुन किन्दा थपेको विलासिता शुल्कले समेत मूल्य बढाएको छ । अहिले सुनका गहना बनाउँदा अतिरिक्त २ प्रतिशत विलासी कर तिर्नुपर्छ, जसले सुनलाई अझ महँगो बनाएको छ ।

डलरको मूल्य र सुनचाँदीको सम्बन्ध

नेपालमा सुनचाँदी आयातमुखी वस्तु भएकाले अमेरिकी डलरको मूल्यसँग यसको प्रत्यक्ष सम्बन्ध छ । डलर महँगो हुँदा नेपालले आयात गर्ने सुनचाँदीको मूल्य बढ्छ, जसले बजार मूल्य उकालो बनाउँछ । पछिल्ला हप्तामा डलर बलियो भएको कारण पनि नेपाली बजारमा सुनको मूल्य थप महँगो भएको छ ।

सुनचाँदीको मूल्यवृद्धिले प्रभावित क्षेत्र

आभूषण बजार – खरिदकर्ताको संख्या घट्दा पसलहरूको बिक्री घटेको छ ।

साधारण उपभोक्ता – विवाह वा अन्य अवसरमा खर्च बढेको छ ।

लगानीकर्ता – सुनलाई सुरक्षित लगानीका रूपमा हेर्दा बढी आकर्षित भएका छन् ।

उद्योग क्षेत्र – सुनचाँदीको मूल्य बढ्दा इलेकट्रोनिक्स र अन्य उद्योगमा लागत बढेको छ ।

पाँच वर्षमा नेपालमा सुनको मूल्य वृद्धिको यात्रा

पछिल्ला पाँच वर्षमा नेपाली सुन बजारमा अत्यधिक वृद्धि देखाएको छ । मार्च २०१९ मा करिब प्रतितोला ७५ हजार रुपैयाँ रहेको सुनको मूल्य अहिले २ लाख १२ हजार रुपैयाँ पुगिसकेको छ । 

सन् २०२० को फेब्रुअरीमा सुनको मूल्य तोलामा ८० हजार ३ सय रुपैयाँ पुगेपछि कोभिड–१९ महामारी र विश्वमै आर्थिक अस्थिरता आउँदा सुनलाई सुरक्षित लगानी भन्दै खरिद चाप आएको थियो । त्यसपश्चात् सन् २०२३ मा १ लाख १० हजार पुगेको सुनको मूल्यले त्यसपछि रेकर्ड नै रेकर्ड बनायो । 

२०२५ मा मात्र सुनको मूल्य दुई चरणमा उल्लेख्य वृद्धि भयो, पहिले मार्चमा १ लाख ७६ हजार ८ सय पुगेको थियो भने अप्रिलमा १ लाख ९७ हजार ९ सय रुपैयाँ पुगेको थियो । आजको मितिमा सुनकै मूल्य सबैभन्दा धेरै अर्थात् २ लाख १२ हजार रुपैयाँ प्रतितोला पुगेको छ । 

विश्लेषकहरूको अनुसार यसको प्रमुख कारण अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सुनको बढ्दो माग, डलरको उतार–चढाव र भू–राजनीतिक तथा वित्तीय अस्थिरताहरू हुन् ।

भविष्यको सम्भावना

विशेषज्ञहरूका अनुसार निकट भविष्यमा सुन अझै बढ्ने सम्भावना छ । अमेरिकी अर्थतन्त्रमा ब्याजदरको अनिश्चितता, विश्व बजारमा बढ्दो तनाव र डलरको उतारचढाव सुनको मूल्य बढ्नुका प्रमुख कारणहरू हुन् । यदि अमेरिकी फेडरल रिजर्भले ब्याजदर घटायो भने डलर कमजोर हुन्छ र सुन थप महँगो हुने अनुमान गरिएको छ । यस्तो अवस्थामा सन् २०२५ को अन्तसम्ममा नेपालमा सुनको मूल्य वृद्धि भई तोलामै २ लाख ३५ हजारको हाराहारीमा पुग्ने अनुमानसमेत गरिएको छ । त्यस्तै, कुनै ठूलो भू–राजनीतिक संकट (मध्यपूर्व वा एसिया–प्रशान्त क्षेत्रमा) भएमा सुनको माग फेरि पनि बढ्ने र मूल्यमा अझै वृद्धि हुने अनुमान गरिएको छ ।