कास्कीमा सुन्तला : कतै लहर, कतै रहर

गण्डकी । दुई दशकअघिसम्म कास्कीका अधिकांश स्थानमा सुन्तला राम्रै फल्ने गर्दथ्यो ।

सुन्तलाकै कारण जिल्लाको भरतपोखरी, हंसपुर, दोपहरे फेदीपाटन जस्ता ठाउँ चर्चित थिए । पछिल्ला वर्षमा यहाँका भरतपोखरी, हंसपुर, पुरञ्चौरलगायतका ठाउँमा सुन्तला चाख्न पनि रहर बनेको छ । जिल्लाकै फेदीपाटन, दोपहरे, खच्र्याङ, मास्पाटनलगायतका स्थानमा भने पछिल्ला केही वर्षयता सुन्तलाको उत्पादन बढ्दै गएको छ ।

सिक्टस ग्रिनिङलगायतका भाइरसका कारण अधिकांश स्थानमा सुन्तला सखाव भए पनि पोखरा महानगरपालिका– २१ फेदीपाटनमा भने केही वर्षयता सुन्तलाको उत्पादन बढ्दै गएको यहाँका कृषक बताउँछन् । यस वर्षमा सो क्षेत्रमा सुन्तला बिक्रीबाट कृषकले २२ लाखभन्दा बढी रकम भित्र्याउन सफल भएका छन् ।

पोखरा महानगरपालिकाको प्रमुख प्रविधिमैत्री सुन्तला बगैँचा व्यवस्थापन अभियानको प्रभावकारीतासँगै बोटको आयु बढ्नु र सुन्तला उत्पादनमा समेत वृद्धि भएको फेदीपाटनका कृषक प्रकाश पौडेल जानकारी दिए ।

उनका अनुसार अभियानले कृषकमा उत्साह थपे पनि सुन्तलाको फूल खेल्ने र फल लाग्ने समयमा बारम्बार पर्ने असिनाले प्रत्येक वर्ष पु¥याउँदै आएको क्षतिका कारण यस क्षेत्रका कृषक अहिले पनि चिन्तित छन् ।

उनले भने, ‘बुबाको पालामा सुरु गरेको ४० रोपनी भिरोलो पाखो जग्गामा अहिले लगभग ६ सय सुन्तलाका बोट छन् । धेरैले उत्पादन दिँदै आएका छन् यस वर्ष सुन्तला बिक्रीबाट सात लाख ३० हजार आम्दानी भएको छ ।’ ‘उत्पादित सुन्तला बिक्री हुँदै न कि भन्नु पर्दैन टेकेदार बगैँचामै आएर टिपेर लैजाने गरेका छन्’, उनले भने, ‘फागुन र चैत महिनामा परेको असिनाले सुन्तलामा ठूलो क्षति पुगेका कारण कम आम्दानी भएको हो प्राकृतिक प्रकोप नपरेको भए यस वर्ष त्यसको दोब्बर आम्दानी हुने थियो ।’

महानगरपालिकाले सुरु गरेको अभियानले सुन्तला कृषकलाई आशा जगाएको बताउँदै पौडेलले थपे, ‘अनुदानले बगैँचा व्यवस्थापनमा सहयोग पुगेको छ, अब असिनाबाट सुन्तलाको फल र बोट जोगाउन नेटको व्यवस्था गर्नुपर्ने अपरिहार्य भएको छ । सुन्तला बगैँचा सुदृढ र व्यवस्थापन गरेबापत उनले अभियानबाट गत आवमा ६० हजार २ सय रुपैयाँ अनुदान प्राप्त गरेका थिए ।

स्थानीय अर्का कृषक नारायण पौडेलले यस वर्ष सुन्तला बिक्रीबाट दुई लाख ५० हजार रुपैयाँ आम्दानी गरेका छन् । उनले भने, ‘असिनाबाट बचेको सुन्तलाको दाना राम्रै थियो बोटबाटै बिक्री गर्दा दुई लाख ५० हजार आम्दानी भयो, असिनाले क्षति नपु¥याएको पाँच लाखभन्दा बढी पर्ने थियो ।’ रोगसहित जंगली जनावरबाट ठूलै क्षति हुने गरेको उनको भनाइ छ ।

सिक्टस ग्रिनिङलगायतका भाइरस एवं रोगका कारण सुन्तलाखेती संकटग्रस्त बन्दै गएपछि व्यावसायिक सुन्तलाखेतीमा कृषकलाई प्रेरित गर्दै उनीहरुको आम्दानीमा समेत वृद्धि गर्ने लक्ष्यका साथ महानगरले प्रमुख प्रविधिमैत्री सुन्तला बगैँचा व्यवस्थापन अभियान सञ्चालन गरेको हो ।

किसानलाई प्रोत्साहन गर्दै सुन्तला क्षेत्रको विस्तार गर्ने लक्ष्यसाथ तीन वर्षयता सञ्चालित अभियानअन्तर्गत हालसम्म ४५ लाख रुपैयाँ अनुदान हस्तान्तरण गरेको छ भने यस आर्थिकका लागि २० लाख बजेट रुपैयाँ विनियोजन गरिएको महानगर कृषि महाशाखा प्रमुख मनहर कँडरियाले जानकारी दिए ।

मलखाद प्रयोग गरेका पाँच वर्षमाथिका बिरुवाको प्रतिबिरुवा ३० रुपैयाँ, बोडो पेस्टलगायतका बिरुवाको ३० रुपैयाँ, बोडो मिक्स्चर स्प्रे गरेका बिरुवालाई २० रुपैयाँ र छापो प्रयोग गरेका बिरुवालाई २० रुपैयाँका दरले प्रोत्साहनस्वरुप अनुदान रकम प्रदान गर्दै आएको बताउँदै उनले घोषित पकेट क्षेत्रका २ सय ४ बगैँचाका २० हजार बिरुवाले उत्पादन दिएको बताए ।

‘अभियानले महानगरपालिका–२१ र २२ मा अभियान सञ्चालन भएको छ’, उनले भने, ‘चालू आर्थिक वर्षमा २ सय ४ कृषकलाई सुन्तला बगैँचामै पुगेर बोट सङ्ख्याका आधारमा १५ लाख रुपैयाँ अनुदान वितरण गरिएको हो ।’

महाशाखा प्रमुख कँडरियाले भने, ‘असिनाबाट क्षति कम गर्नका लागि सुन्तलाको बोट माथि नेट राख्नुको विकल्प छैन, एक रोपनी क्षेत्रफलमा नेट लगाउँदा २५ देखि ३० हजारसम्म खर्च लाग्दछ । उक्त प्रविधि भित्र्याउन महाशाखाले सोच बनाएको छ ।’

पाँच वर्षभन्दा माथिका प्रतिसुन्तलाका बोटलाई महाशाखाले १ सय रुपैयाँ अनुदान दिँदै आएको छ, जसमा पाँच हजार अनुदान प्राप्त गर्ने कृषकबाट ४ सय रुपैयाँ र त्योभन्दा माथिको हकमा ८ सय रुपैयाँ कट्टा गरी उक्त रकमबाट सुन्तलाका नयाँ बिरुवा रोप्न कृषकलाई प्रेरित गर्दै आएको उनको भनाइ छ ।