वैद्य र प्रचण्डबीचको विवादमा वैद्यपक्षमा र प्रचण्ड–बाबुराम बीचको विवादमा बाबुराम पक्षलाई साथ दिँदैआएको बिप्लव नेतृत्वको माओवादीको विगत जगजायर नै छ ।
गद्दार र धोकेवाज प्रचण्ड
“२०५१ देखि २०६३ सम्म कमरेड प्रचण्डले जुन पाठ घोकाएर कण्ठस्थ बनाएको मात्र होइन, त्यही पाठअनुरुप चल्यौँ, १० वर्षका दौरान धेरै होनहार साथी गुमायौँ । यसको मास्टर माइन्ड कमरेड बाबुराम हुन् । हामीलाई एउटा पाठ घोकाएर कण्ठस्थ बनाईदिएपछि धोकेवाज बनी जब प्रचण्ड र बाबुराम शत्रुको अखडाका अंशियार बने, त्यसपछि क्रान्तिलाई निरन्तरता दिने इमानदारी हामीले लिएका हौँ” भन्छन् अहिलेका माओवादी नेता नेत्रबिक्रम चन्द ऊर्फ ‘बिप्लव’ ।
उनी दस्ताबेजका आधारमा बोल्छन् र भन्छन् युद्ध थाल्नुअघि प्रचण्ड र बाबुराम समेतले जनयुद्धप्रति समर्पित हुँदै रगतले सहिछाप गरेका ७ वटा बाचा गरेका थिए । सात वाचामध्ये तेस्रो बुँदाको बाचामा स्पष्टै लेखिएको रहेछ, “…..हाम्रो योजना सामन्तवाद र साम्राज्यवादलाई ध्वस्त गरी नयाँ जनवादी क्रान्ति पूरा गर्ने, त्यसको लगत्तै समाजवादी क्रान्तिमा अघि बढ्ने तथा सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्व अन्तर्गत क्रान्ति जारी राख्ने सिद्धान्तका आधारमा सांस्कृतिक क्रान्तिहरू चलाउँदै मानवजातिकै स्वर्णिम भविष्य साम्यवादको स्थापनासम्म जाने उद्देश्यमा आधारित हुनेछ । एकपटक हतियार उठाएपछि त्यसलाई अन्त्यसम्म लैजाने दृढताबिना सशस्त्र संघर्षको थालनी गर्नु सर्वहारा वर्ग एवं आमजनताप्रति अपराध हुने कुरामा हामी दृढ छौँ । यो संघर्ष जनताको स्थितिमा आंशिक सुधार गर्ने, प्रतिक्रियावादीलाई दबाब दिई सामान्य सम्झौतामा टुङ्ग्याउने साधन बन्न कदापि दिइने छैन । यसरी हाम्रो सशस्त्र संघर्ष सबै प्रकारका निम्नपूँजीवादी, संकीर्ण राष्ट्रवादी, धार्मिक, साम्प्रदायिक एवं जातिवादी विभ्रमहरूबाट सम्पूर्ण रुपले मुक्त रहने छ ।”
आज विप्लबसँग भएका लडाकु र कार्यकर्ताहरू आ–आफ्ना रगतका मसीले लेखेको यो वाचाबारे प्रचण्ड र बाबुरामसँग जवाफ मागिरहेका छन् । प्रचण्ड र बाबुरामचाहिँ यसबारे मुखमा दही जमाएर बसेका छन् । उल्टै प्रचण्डले बिप्लबलाई एउटा कार्यक्रममा भाषण गर्दै ललकारेका थिए, “प्रचण्डको नक्कल गर्दैमा विप्लब कदापि अर्को प्रचण्ड हुन सक्दैनन् ।”
०४८ सालसम्म ‘मोटो मशाल’मा भएका प्रचण्ड र ‘पातलो मसाल’मा भएका बाबुराम हरिबोल गजुरेलको नेतृत्वमा बाबुरामसहितका नेताले ०४८ सालमा एकता महाधिवेशनमार्फत पार्टी एकता गरेका हुन् । त्यही बेलादेखि पार्टीभित्र विग्रहवादी विवाद चल्दैआएको थियो ।
एनेकपा (माओवादी) का ‘वैद्य पक्षीय’ भनिएको समुह २०६९ असार ३ गतेबाट विधिवत रूपमा विभाजित भएर ‘नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी– माओवादी’ गठन गरेको र यसमा आजको बिप्लब समुह पनि सामेल थियो । वैद्य नेतृत्वबाट पनि ‘जनयुद्धको निरन्तरता’ नहुने देखेपछि चन्द (बिप्लव), खड्गबहादुर विश्वकर्मा (प्रकाण्ड), हेमन्तप्रकाश वली लगायतको समुहले ‘नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी’ मात्रको नाममा छुट्टै पार्टी स्थापना ग¥यो । यो समुहमा २२ देखि ४० वर्ष उमेर समुहका पूर्व माओवादी लडाकु, जो घाईते र अङ्गभङ्ग भएका थिए, माओवादी शहीदका परिवारहरू र अयोग्य भनी शिविरबाट हटाइएका युवाहरू छन् । यिनीहरू प्रचण्ड र बाबुरामले क्रान्ति र जनयुद्धउपर क्रुरतम खेलवाड गरी ज्यानी धोका दिएको आक्रोश व्यक्त गर्छन् भने उनीहरूबाट फुटेको दिनलाई ‘पार्टी पुनर्गठन दिवस’ का रुपमा मनाउँछन् ।
पार्टीभित्र सादगी, जनवादी र सर्वहारा अनुशासन पालन गर्न गराउने नाममा प्रचण्ड र बाबुरामले धेरैलाई कथित ‘कारवाही’को शिकार बनाए, जुन कारवाही गरिएको चरित्रका नाईके उनीहरू स्वयं भएका छन् । बाबुरामलाई त उनीहरू भारतीय दलाल नै भनी ठोकुवा गर्छन् । तर बाबुराम र बिप्लबका बीच रहस्यमय घनिष्ठता रहँदै आएको छ । पोहोर संसदमा भाषण गर्दै डा. बाबुराम भट्टराईले बिप्लव समुहप्रति उच्च उदारता र लचिलो रबैया अपनाएका थिए । २०६७ चैतको तेस्रो साता सिन्धुपाल्चोकको सुकुटेमा भएको बैठकमा अध्यक्ष प्रचण्डले उपाध्यक्ष बाबुरामलाई कारवाही गर्ने प्रस्ताब राख्दा नेत्रबिक्रम चन्दले ‘मूल समस्या अध्यक्षमै छ, उहाँमा होइन’ भनी बाबुरामको बचाउ गरेका थिए, जसरी चन्दलाई अध्यक्ष प्रचण्डले पार्टी अनुशासन तोडेको आरोपमा दुईपटक कारवाही गर्नखोज्दा बाबुरामले नै विरोध गरेर रोकेका थिए ।
२०६८ जेठ अन्तिमदेखि माओवादीभित्रको विवादले चरमोत्कर्ष रूप त्यसबेला लियो, जब अध्यक्ष प्रचण्डमा केन्द्रित पार्टीको ‘असीमित अधिकार’ पार्टीभित्र वितरण गर्ने काममा पार्टीका तीनैजना उपाध्यक्ष, महासचिव, सचिवहरूसहित अन्य महत्वपूर्ण नेताहरू जोडदार रूपमा एकजुट भए । धोवीघाट गठबन्धन जुटाउनमा नेत्रबिक्रम चन्द, राम कार्की र देवेन्द्र पौडेलको विशेष भूमिका थियो ।
पार्टी रणनीति हार्डलाइनर हुनुपर्छ वा लिवरल हुनुपर्छ भन्ने दुईपक्षमा विवाद बढ्दै गर्दा २०५७ जेठमा प्रचण्डका निकट मानिने तत्कालीन बैकल्पिक पोलिटब्युरो सदस्य यानप्रसाद गौतम ‘आलोक’माथि पार्टी केन्द्रविरूद्ध राजनीतिक षड्यन्त्र गरेको, यौन मामिलामा कमजोरी गरेको, आर्थिक अराजकता र नोकरशाही कार्यशैली अंगीकार गरेको आरोप लगाएर कारवाही गरियो । प्रचण्डले उनलाई बचाउन सकेनन् । उनलाई पार्टीको साधारण सदस्य समेत नरहने गरी निष्काशन गरियो र श्रम शिविरमा पठाइयो । माओवादी, खासगरी बाबुराम पक्षले घृणा गरेको ‘आलोक प्रवृत्ति’ का संवाहक नै प्रचण्ड र बाबुराम भएका छन् ।
सशस्त्र द्वन्द्व सुरू गरेको एक वर्ष पुग्दा २०५३ फागुनमा पार्टीभित्रका केही नेतामा ‘सांस्कृतिक विचलन आएको’ भन्दै अनेक टिकाटिप्पणी र विवाद उत्पन्न भए । केन्द्रीय नेता रामबहादुर थापा ‘बादल’ तथा पम्फा भुसाल र हरिबोल गजुरेल तथा निरू दर्लामीवीचको सम्बन्धलाई ‘साँस्कृतिक विचलनमा परेको’ दोषमा पार्टीको सर्वसम्मतिद्वारा कारवाहीमा परे । कारवाहीको प्रस्ताब पार्टी महामन्त्री प्रचण्ड स्वयंले राखेका थिए । तर यस सन्दर्भमा नवगठित नेकपा–माओवादीका अध्यक्ष मोहन वैद्य ‘किरण’को भनाइ छ, “युद्धकालमा महासचिव रामबहादुर थापा बादल नेतृत्वमा फौजी आक्रमण सफल भएपछि पार्टी कब्जा गर्छ भन्ने डरले पम्फा भुसालसँग नाम जोडेर ब्लेम लगाइयो । …..बादल कमरेड र भुसालजीलाई जोडेर कहिले नैतिक पतन गराइयो त कहिले गौरव (सीपी गजुरेल) जी सेतै कपाल फुलाएर युरोप भासिए भनेर अरूमार्फत भन्न लगाइयो । ….अहिले पनि हामीलाई यस्ता ब्लेम लगाइयो भने अचम्म मान्नुपर्दैन (‘हामीलाई भारतमा गिरफ्तार गराएर लोकतान्त्रिक गणतन्त्र पास गराइयो’ शीर्षक प्रमुख समाचारमा अध्यक्ष ‘किरण’, राजधानी दै. २०६८ जेठ ५ बिहिबार) ।
२०५९ को अन्त्यतिर सरकार माओवादी शान्ति वार्ताकालपछिको समयमा सेनाले पक्राउ गरेका (लेखक) मुमाराम खनाललगायत रेखा शर्मा, कृष्णध्वज खड्का, ज्ञानेन्द्र त्रिपाठी, रवीन्द्र श्रेष्ठ र भारतले सुपुर्दगी गरेका वामदेव क्षेत्रीलगायतका नेता–कार्यकर्तामाथि ‘आत्मसमर्पण’ गरेको आरोप लाग्यो । उनीहरू २०६१ को युद्धबिरामका अवसरमा गिरफ्तारीबाट रिहा भए । उनीहरूमध्ये कतिपयले अन्य नेता तथा कार्यकर्ताहरूलाई पक्राउ गराएको भन्दैै नेताहरूका वीचमा विवाद उत्पन्न भयो, कारवाही शुरू गरियो ।
२०६० साल पुसमा नयाँ दिल्लीबाट सुरेश आले मगर तथा मातृका यादब र सिलिगुडीबाट २०६१ चैतमा मोहन वैद्य किरण भारतीय प्रहरीद्वारा पक्राउमा परेका थिए । त्यसअघि नै सीपी गजुरेल (गौरब) ‘नक्कली पासपोर्ट’ का साथ दक्षिण भारतको चेन्नई विमानस्थलबाट पक्राउ परिसकेका थिए । यो गिरफ्तारी प्रचण्डबाटै गराइएको वैद्यपक्षीय आरोप छ, “मलाई र गौरव कमरेड (सि.पी. गजुरेल) लाई भारतमा पक्राउ गराई चुनावाङ बैठकबाट लोकतान्त्रिक गणतन्त्र पास गराउने काम अध्यक्ष प्रचण्डबाट भयो” (राजधानी दै. मुखपृष्ठ, २०६८ जेठ ५ बिहिबार) । २०६१ जेठ २० गते पटनामा चित्रबहादुर श्रेष्ठ, लोकेन्द्र विष्ट, हितबहादुर तामाङ्, कुलप्रसाद के.सी., अनिल बिरही, कुलप्रसाद दाहाल, दीलिप महर्जन, श्याम यादब लगायतका करिब एकदर्जन केन्द्रीय नेताहरू पक्राउ भए । गिरफ्तारीमा बाबुराम पक्षको हात रहेको भन्दै देवेन्द्र पौडेल ‘सुनील’ सुराकीका रूपमा मुख्य दोषी रहेको आरोप थियो र रोल्पाको फुन्टिवाङमा २०६१ भदौमा भएको बैठकमा यो मूख्य एजेन्डा बन्यो ।
२०६१ भदौको फुन्टिवाङ बैठकपछि बाबुरामले नेतृत्व केन्द्रीयकरणका विषयलाई लिएर कात्तिक २६ गते हेडक्वार्टरविरूद्ध चारबुँदे असहमतिपत्र दर्ता गराए । मंसिर १५ गते उहाँले १३ बुँदे राजनीतिक बहसका विषय प्रचण्डलाई बुझाएका थिए । त्यसपछि रूकुमकै लावाङमा बसेको पोलिटब्युरोको बैठकले बाबुराम, हिसिला यमी र दीनानाथ शर्मालाई कारवाही ग¥यो । बाबुरामलाई पार्टीका सम्पूर्ण जिम्मेवारीबाट निष्काशन गरियो । प्रभु साह (मुक्ति), वैकल्पिक केन्द्रीय सदस्य तुलसी ओझा (अनवरत) आदि पनि कारवाहीमा परी जिम्मेवारीबिहिन बनाइए । बाबुरामलाई कारवाही गर्नुपर्ने बारे प्रचण्डले आफ्ना दस्तावेजमा भनेका छन्, “…..पार्टी अन्तर्सङ्घर्षलाई वर्गसङ्घर्षको शत्रुतापूर्ण स्वरूप दिने खतरा उत्पन्न हुँदैगएको छ ।” बाबुराममाथि समानान्तर हेडक्वार्टर सञ्चालन गरेको, अन्तर्विरोध तथा मूल्य–मान्यताविरूद्ध सार्वजनिक अभिव्यक्ति दिएको तथा विगतमा पार्टीबाट निष्काषित दक्षिणपन्थी विसर्जनवादलाई पछ्याएको आरोप छ । त्यो बेला माओवादीले ‘जनयुद्ध प्रत्याक्रमणको चरणमा प्रवेश गरेको’ घोषणा गरेको थियो । राजा ज्ञानेन्द्रले माघ १९ गते (२०६१) सत्ता कब्जा गरेपछि प्रचण्डले बाबुराम आदिमाथिको कारवाही फिर्ता लिए ।
सत्तारूढ माओवादीले खुला राजनीतिमा आएपछि २०६४ साउनमा बालाजुमा पाँचौँ पार्टी प्लेनमको आयोजना ग¥यो, जसले पार्टीभित्र विवाद निकै बढिरहेको देखायो । नेताहरूले आफ्ना छोराछोरी महँगा निजी स्कूलमा पढाउन थालेको, नेताका नामै बैठकमा विद्यार्थी नेताहरूले पढेर सुनाएको, सुविधाभोगी जीवनशैली र वर्गउत्थान हुनथालेको आरोप चर्कै सुनिए । बिप्लबले ‘यहाँ हामीमध्ये धेरैजसो जनतामा जाँदा लागेको दाग पखाल्न आएका छौँ भने कोहीचाहिँ सत्तामा गएर बोकेको कलङ्क पखाल्न आएका छौँ’ भनी प्रचण्डलाई निकै कटाक्ष र घोचपेच गरेका थिए ।
२०६५ मंसिर ६ देखि ११ गतेसम्म भक्तपुरको खरिपाटीमा भएको दुईहजारभन्दा बढी सहभागी माओवादीको ‘विशेष राष्ट्रिय भेला’ आन्तरिक विवाद चुलिएको रूपमा भयो । ‘पार्टी सरकारमा छ, जनमत बलियो छ, आफ्नो सेना पनि छ, त्यसैले जनविद्रोहका लागि यो उपयुक्त समय हो’ भन्ने नेत्रबिक्रम चन्द (बिप्लब समुहसहित) वैद्य पक्षको भनाईका विपरित ‘जनताले संविधान लेख्ने जिम्मेवारी दिएका छन्, जनपक्षीय संविधान नलेखी फेरि क्रान्तिको कुरा गर्नु जनतामाथिको धोका हो, यो बेमौसमको बाजा हो….’ भन्ने प्रचण्ड पक्षको धारणा थियो ।
२०६१ असोजको अन्तिम सातादेखि भएका चुनवाङ् बैठकका निर्णयलाई ‘वैद्यपक्ष’ ले उही बेलादेखि बिरोध गर्दैआएको हो । फुन्टीवाङ् बैठकलाई ‘गाजर बैठक’ अर्थात भित्र–बाहिर सबैतिर ‘रातो’ र चुनवाङ बैठकलाई ‘रातो मूला बैठक’ अर्थात् बाहिरबाहिर मात्र रातो भित्र सेतो भनी परिभाषित गर्छन् वैद्यपक्षधर विश्लेषकहरू ।
यो बैठकमा प्रचण्डले अर्को रहस्य पनि खोलेका थिए, बाबुराम र प्रचण्डका वीच भएको एकतालाई अन्तर्राष्ट्रिय क्रान्तिकारी आन्दोलन (रिम) का नेताहरूले रुचाएका थिएनन् । अझ रिमका प्रतिनिधि आन्द्रेईले बाबुरामसँग एकता गरेकोमा आपत्ति जनाउँदै पाँच पृष्ठको चिठी लेखेर आफूलाई बुझाएको पनि सो बैठकमा प्रचण्डले रहस्योद्घाटन गरे । दुई नेताको लडाईँमा भारतमात्र नभई कम्युनिष्टका अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरू खुलेर लागेका थिए भन्ने उनको भनाइ रह्यो । नारायणकाजी श्रेष्ठले नेतृत्व गरेको एकताकेन्द्र मसालसँग पुस २९ गते २०६५ मा एकीकरण गरेपछि माओवादी कार्यकर्ताहरूमा यस एकीकरणले “युद्धबाट आएका र युद्धपछि आएका’ भन्ने स्पष्ट विभेद सृजना ग-यो ।
२०६७ मंसिरको सुरूमै पालुङ्टार विस्तारित बैठक भयो, जसमा देशभरिका छ हजार कार्यकर्ताले हप्ताभरि चलेको सो कार्यक्रममा सहभागिता गरे ।……प्रचण्ड र किरणका वीच सहमति हुँदा बाबुरामले उक्त समीकरणबाट असन्तुष्ट हुँदै ‘नोट अफ डिसेन्ट’ लेखेका थिए । पालुङटार प्लेनममा प्रचण्ड, किरण र बाबुरामवमिच भएको वाकयुद्ध कार्यनीति, नेतृत्व र कार्यशैलीका विषयमा केन्द्रित थियो । प्रचण्डले पार्टीभित्र चर्केको अन्तर्सङ्घर्षलाई ‘नायक र खलनायकको लडाईँ’ भनेका थिए उपाध्यक्ष बाबुरामले प्रचण्डको प्रतिवेदनलाई ‘मीठो तरकारी बनाएर त्यसमा अलिकति गोबर हालेको’ भन्दै गोबरीकरण गरिदिए । चुनवाङ् बैठकपछि प्रचण्ड–बाबुराम वीच बनेको एकता उक्त विस्तारित बैठकपछि खुकुलिन थाल्यो । यो प्लेनमपछि माओवादीका लडाकुहरूमा पनि तीन नेताका तीन धार स्पष्टसँग देखाप-यो । पार्टीभित्रको विवाद नेताहरूको काबुभन्दा बाहिर जान थालेको संकेत पनि थियो सो अनिर्णयको बन्दी बनेको प्लेनम ।
२०६७ असारमा आफ्ना सहकर्मी नेताहरू मोहन वैद्य ‘किरण’, डा. बाबुराम भट्टराई, रामबहादुर थापा ‘बादल’ले प्रचण्डलाई घेराबन्दीमा पारेर उनीहरूवीच ध्रुबीकरण हुने स्थिति ल्याएपछि प्रचण्ड एक्लो हुने स्थितिको परिप्रेक्षमा २०६८ जेठको अन्त्यतिर मोहन वैद्य पक्षले ‘प्रचण्ड’ विरूद्ध बैद्यका १८ आरोप तयार गरी माओवादीको स्थानीय पार्टी कमिटीसम्म पु¥याएको थियो । १८ औँ आरोपमा किटानीसाथ भनिएको छ, “आर्थिक— आर्थिक आचरणमा (प्रचण्ड) भ्रष्टीकरणतर्पm उन्मुख देखिएको । पद, पैसा र प्रतिष्ठाका लागि नैतिक–अनैतिक जे पनि गर्ने प्रवृत्ति देखिएको । आर्थिक हरहिसाब र आयब्यय कमिटी प्रणालीविहीन बनाएको र पूरै ब्यक्तिवादी ढङ्गले पार्टीको स्रोत–साधनको दुरूपयोग गरेको ।”
यसरी माओवादीमा क्रान्तिप्रति गद्दारी गर्दै आएको प्रचण्ड नेतृत्वका बिरुद्ध पहिले वैद्यपक्षमा समाहित भएर र आज छुट्टै रुपमा संघर्ष गर्दैछ । यस समुहले प्रचण्ड र उनको झुन्डलाई “घरभित्रको शत्रु” भनेको छ भने माओवादी इतर अन्य पार्टीलाई वर्गशत्रु मानेको छ । हेर्दैजाऔँ, बिप्लबको वर्तमान बिप्लब कहाँ पुगेर रोकिन्छ कि सकिन्छ ।
यो खबर पढेर तपाईलाई कस्तो महसुस भयो ?
प्रतिक्रिया